Wierzyciel – kto to i jakie ma prawa?

Wielu osobom słowo wierzyciel kojarzy się z natarczywymi telefonami, osobistymi wizytami i nękającymi SMS-ami. Okazuje się jednak, że współczesny wizerunek wierzyciela znacznie odbiega od tego stereotypowego. Jakby tego było mało, wierzycielem może stać się każdy z nas. W niniejszym artykule skupimy się na tym, kim jest wierzyciel, jakie prawa ma wierzyciel i wiele innych.

Wierzyciel - kto to?

Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych posiłkuje się poniższą definicją wierzyciela:

„…rozumie się przez to osobę fizyczną, której wierzytelność została stwierdzona tytułem wykonawczym, osobę fizyczną wykonującą działalność gospodarczą, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą lub stosunkiem prawnym przysługuje wierzytelność, oraz organ właściwy wierzyciela w rozumieniu art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów”.

Ciekawą perspektywę prezentuję słownik języka polskiego PWN, który to z kolei definiuje wierzyciela w ten sposób: „Jest to osoba fizyczna lub prawna, u której ktoś zaciągnął dług”.

Kto może być wierzycielem?

Wbrew powszechnemu przekonaniu, wierzyciel nie jest tylko i wyłącznie pracownikiem firmy windykacyjnej. Może być nim każda osoba fizyczna lub prawna, czyli np. firma udzielająca pożyczek, dowolny bank, SKOK lub przedsiębiorstwo, które posiada osobowość prawną.

Wychodzi więc na to, że wierzycielem może być zarówno osoba fizyczna, jak i firma, bank czy jakakolwiek komórka organizacyjna, która może świadczyć usługi, udzielić pożyczki czy sprzedać towar, w wyniku czego jedna ze stron będzie mogła wymagać od drugiej spełnienia ustalonego wcześniej zobowiązania, np. spłaty pożyczki z odsetkami, opłacenie faktury, opłata za czynsz itp.

Wierzyciel a windykator

Windykator często określany jest wierzycielem i na odwrót – jest to błąd.

Windykator to osoba, która (jak sama nazwa wskazuje) zajmuje się windykacją należności, czyli innymi słowy – odzyskiwaniem długu. Owszem, może być to wierzyciel, ale nie musi.

Funkcję windykatora może też pełnić kancelaria prawna specjalizująca się w windykacji, a także profesjonalna firma windykacyjna, która to również może w imieniu wierzyciela zawodowo żądać spełnienia świadczenia od dłużnika.

Sprawdź: Jak odzyskać pieniądze od dłużnika?

Dlaczego wierzyciel nie musi być windykatorem?

Odpowiedź na to pytanie jest prosta – nie ma żadnego obowiązku podejmowania działań, które mają doprowadzić do odzyskania należności. Wyjątkiem od reguły, w tym przypadku, będą jedynie wierzytelności administracyjne, takie jak zaległe podatki, mandaty czy alimenty.

Rodzaje wierzycieli

W praktyce wyróżniamy kilka rodzajów wierzycieli, a należą do nich:

• wierzyciel osobisty — to określenie jest zarezerwowane dla osób, które uprawnione są do spełnienia świadczenia mającego charakter majątku osobistego dłużnika (pensja, emerytura, zasiłek chorobowy),
• wierzyciel rzeczowy — dochodzenie praw takiego podmiotu dotyczy konkretnej rzeczy, która stanowi zabezpieczenie wierzytelności, np. dzieło sztuki, samochód, biżuteria,
• wierzyciel hipoteczny — rolą wierzyciela hipotecznego (najczęściej banku, firmy udzielającej pożyczek albo osoby prywatnej) będzie dochodzenie swoich praw z tytułu zabezpieczenia ustanowionego hipoteką na nieruchomości,
• wierzyciel alimentacyjny — to taki typ wierzyciela, na rzecz którego zostało nałożone zobowiązanie alimentacyjne. Najczęściej są to dzieci, małżonkowie czy rodzice. Ten rodzaj świadczenia jest jednakowo niezbywalny (nie można przenieść go na inną osobę), ale i również posiada pierwszeństwo przed innymi wierzycielami — z wyjątkiem kosztów komorniczych.

Stosunek zobowiązania

To, co możemy legalnie zdefiniować zgodnie z Kodeksem cywilnym, jest stosunek zobowiązaniowy. Według przepisu art. 353 k.c. – wierzyciel jest uprawniony do tego, aby żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik ma obowiązek to świadczenie spełnić.

Z tego tytułu wynika, że zobowiązanie jest niczym innym jak stosunkiem prawnym między dłużnikiem a wierzycielem.

Ponadto kwestią, która powinna nam nieco ułatwić całą semantykę związaną z pojęciem wierzyciel, powinno być nazewnictwo zobowiązania, która jest różnie pojmowane wśród wierzycieli i wśród dłużników.

Zobowiązanie dla dłużnika będzie długiem, a dla wierzyciela wierzytelnością.

Co może być przedmiotem zobowiązania?

Zgodnie z art. 353 ust. 2 k.c. – będzie to każde świadczenie, które polega na działaniu lub zaniechaniu. Świadczeniem określa się zachowanie dłużnika, które zgodne jest z treścią zobowiązania i polega na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesu wierzyciela.

Odzyskaj pieniądze od dłużnika

Rodzaje wierzytelności

Znając wszystkie 4 rodzaje wierzycieli: wierzyciel osobisty, wierzyciel hipoteczny, wierzyciel alimentacyjny oraz wierzyciel rzeczowy, nie sposób pominąć kwestię wierzytelności. Jej typów jest niewiele, bo tylko dwa, ale w procesie odzyskiwania należności mają niebagatelne znaczenie.

• wierzytelność niewymagalna – jeżeli jeszcze nie minął termin uregulowania należności, dłużnik (choć został zobowiązany) może, ale nie musi spełniać świadczenie pieniężne,
• wierzytelność wymagalna – wierzyciel otrzymuje prawną możliwość zaspokojenia roszczenia, ponieważ zostały spełnione ku temu wszystkie przesłanki, np. minął termin zapłaty za fakturę, a usługa została poprawnie wykonana.

Ponadto warto rozgraniczyć, czym jest wierzytelność, a czym należność. Wierzytelność może być pieniężna, a także niepieniężna. Należność natomiast będzie wiązać się tylko z zobowiązaniem finansowym.

Czytaj więcej: Wierzytelność a należność - czym się różnią?

Jakie prawa ma wierzyciel?

Podstawowym prawem wierzyciela, które nie podlega żadnej dyskusji, jest prawo do żądania od dłużnika świadczenia.

W sytuacji, kiedy niewypłacalny kontrahent zwleka z wywiązaniem się ze swoich zobowiązań, wierzyciel zyskuje uprawnienie do sięgnięcia po środki, które mają na celu dochodzenie do odzyskania swojej należności.

Wierzyciel ma m.in. prawo do:

• żądania spełnienia roszczenia – np. niezapłacona faktura, zaległości w wypłacaniu alimentów czy niespłacone raty kredytu,
• naliczania odsetek – prawo to polega na doliczeniu dodatkowych opłat za zwłokę w spełnieniu przeterminowanego zobowiązania,
• polubownego etapu windykacji – wszczęcie windykacji w trybie polubownym jest pierwszą i konieczną drogą do rozpoczęcia działań windykacyjnych wobec swojego dłużnika. Najczęściej wiąże się ona z próbą kontaktu telefonicznego bądź bezpośredniego w celu przypomnienia o zaległościach, z negocjacjami czy z wysyłką wezwań do zapłaty,
• ugody z dłużnikiem – wierzyciel ma prawo do zawieszenia lub umorzenia postępowania windykacyjnego, jeżeli doszło do porozumienia między stronami, w wyniku czego zawarta została ugoda,
• skierowania sprawy do sądu – jeśli czynności polubowne nie przyniosły pożądanych efektów, wierzyciel ma prawo do wejścia na ścieżkę sądową. Gdy sąd uzna roszczenie, powód otrzymuje tytuł wykonawczy (nakaz zapłaty lub wyrok). Czasami sam nakaz jest wystarczającym środkiem dyscyplinującym, ale bywa i tak, że niezbędna okazuje się dopiero egzekucja komornicza, angażująca do sprawy komornika, który może dokonać zajęcia majątku dłużnika,
• decyzji o sposobie egzekucji – wierzyciel może zadecydować o tym, co miałoby ulec zajęciu przez komornika. Może to być pensja, emerytura, hipoteka czy inne składniki majątku dłużnika.

Sprawdź również: Windykacja polubowna - co to jest?

Cesja wierzytelności

Do jednego z wielu praw wierzyciela należeć będzie również prawo do przelania uprawnień do wierzytelności na osobę trzecią w drodze cesji wierzytelności.

Jest to umowa cywilnoprawna, dzięki której obecnie uprawniona do egzekwowania długu osoba przenosi, za wcześniejszą opłatą bądź nie, wszelkie prawa dotyczące wierzytelności na kogoś innego. Nie musi o tym informować swojego dłużnika — ale dobrze by było, aby zrobił to nabywca wierzytelności.

Firma windykacyjna

Samodzielna windykacja to w praktyce czasochłonny i wyczerpujący proces.

Najrozsądniejszym wyjściem dla wierzycieli jest powierzenie swojej wierzytelności kompetentnej firmie windykacyjnej.

Odzyskiwanie należności z pomocą tego typu działalności cechuje się wysoką skutecznością i dużą szansą na sukces. W sytuacji gdy taka firma przejmie sprawę, zyskuje miano wierzyciela i dysponując odpowiednimi narzędziami, prowadzi całą sekwencję czynności, które mają przekonać bądź zmusić (zgodnie z przepisami i etyką) dłużnika do zapłaty.

Dowiedz się: Jak działają firmy, które ściągają długi?

Z czego wierzyciel może dochodzić długu?

Załóżmy, że wszelkie polubowne rozwiązania nie przyniosły satysfakcjonującego rezultatu. Wierzyciel postanowił złożyć pozew o zapłatę do sądu, zaś sąd w przypadku braku reakcji dłużnika, nadaje wyrokowi lub nakazowi klauzulę wykonalności, otwierającą komornikowi drogę do egzekucji długu z majątku dłużnika.

Wspominaliśmy już o tym, że wierzyciel może mieć swój wkład w przedsięwzięcie i zdecydować o tym, skąd mają pochodzić wyegzekwowane środki.

Należeć będą do nich:

• ruchomości dłużnika (np. telewizor, samochód, biżuteria, sprzęt elektroniczny),
• nieruchomości dłużnika (np. dom, działka, mieszkanie),
• pensja dłużnika (zalicza się do tego także wynagrodzenie z tytułu umowy cywilnoprawnej),
• prawa majątkowe dłużnika (np. akcje).

Czy prawa dłużnika są ważniejsze od praw wierzyciela?

Nie można jednoznacznie stwierdzić, że prawa dłużnika są ważniejsze od praw wierzyciela – system prawny dąży do zachowania równowagi między interesami obu stron. Dłużnik ma prawo do ochrony przed nieuczciwymi praktykami windykacyjnymi (np. nękanie, groźby). Może skorzystać z instytucji upadłości konsumenckiej lub restrukturyzacji. Nie można go pozbawić środków do życia – prawo przewiduje kwoty wolne od zajęcia w przypadku egzekucji komorniczej.

Czynności komornika i postępowanie egzekucyjne musi być przeprowadzane w warunkach pozwalających na zachowanie środków niezbędnych do funkcjonowania, w tym świadczeń socjalnych i minimalnej podstawy wynagrodzenia z umowy o pracę.