Weksel, co to jest i kiedy się go stosuje?

Każdy przedsiębiorca powinien mieć świadomość ryzyka, które nieodłącznie związane jest z zawieraniem jakichkolwiek transakcji handlowych, dlatego też w obrocie gospodarczym korzystne jest kierowanie się zasadą ograniczonego zaufania. Aby uchronić się przed nieterminowymi płatnościami, wiele osób decyduje się na zabezpieczenie wekslowe. Weksel, co to jest? Kiedy i jak się go używa oraz jakie pełni funkcje – odpowiedzi na te pytania znajdziesz w niniejszym tekście.

Weksel – co to jest?

Weksel jest dość popularnym terminem, o którym słyszał prawie każdy. Niegdyś wykorzystywany głównie jako zabezpieczenie kredytu lub pożyczki, dziś coraz chętniej stosowany jako jedna z form zabezpieczeń roszczeń w przypadku umów z kontrahentami.

Zabezpieczenie wekslem jest więc zabezpieczeniem umowy finansowej między stronami, które jest niemalże gwarantem terminowej spłaty należności.

Oznacza to, że w sytuacji, gdy warunki umowy nie zostaną spełnione, weksel jest dokumentem, z którego można dochodzić praw majątkowych przed sądem.

Podstawą prawną dla instytucji weksla jest Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe [Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282].

Kiedy i po co wystawia się weksel?

Ze względu na swoją charakterystykę weksel wykorzystywany jest przeważnie w celu zabezpieczenia wszelkich roszczeń, które wynikają z umów, np. umowa kredytu czy umowa finansowa zawierana między partnerami biznesowymi.

Zwracając uwagę na wielość funkcji weksla, wystawiany jest on w różnorodnych sytuacjach.

Funkcje weksla

Wyróżniamy 6 funkcji weksla:

• płatniczą – weksel stanowi surogat pieniądza przy zakupie towarów lub usług,
• kredytową – weksel wyrażany jest w odroczonym terminie płatności za towar lub wyświadczoną usługę do daty oznaczonej na wekslu. Jest to forma kredytu kupieckiego,
• gwarancyjną – najczęściej pełniona przez weksel funkcja. W tym przypadku weksel stanowi zabezpieczenie zapłaty za niego przez wszystkie podpisane na nim osoby. Zabezpiecza on zobowiązanie finansowe zarówno istniejące w chwili wystawienia weksla, jak i w chwili zobowiązania przyszłego,
• obiegową – prawa z weksla podlegają obrotowi i można je przenieść w drodze indosu na inną osobę,
• refinansową – posiadacz weksla może przed terminem jego płatności uzyskać sumę wekslową pomniejszoną przez bank o prowizję i dyskonto,
• inwestycyjną – funkcja ta polega na możliwości lokowania środków w weksle inwestycyjne, które mają za zadanie chronić oszczędności drobnych inwestorów przed utratą ich wartości.

Chcielibyśmy jeszcze raz wspomnieć o gwarancyjnej funkcji weksla, która realizowana jest poprzez następujące cechy:

– bezwarunkowe i abstrakcyjne zobowiązanie wekslowe;

– dłużnik wekslowy posiada ograniczoną liczbę zarzutów, które może podnieść;

– na wszystkich dłużnikach wekslowych ciąży solidarna odpowiedzialność;

– możliwość dochodzenia wierzytelności wekslowej w trybie postępowania nakazowego, co pozwala szybko zaspokoić roszczenia z weksla.

Sprawdź: Brak zapłaty za fakturę – 6 najczęstszych błędów wierzycieli

Rodzaje weksla

Na mocy prawa wekslowego ustawodawca wyróżnił dwa podstawowe rodzaje weksli – weksel trasowany i weksel własny. Odróżnia je od siebie wystawca weksla.

Nie sposób nie wspomnieć tutaj jeszcze o jednym z rodzajów weksla, a mianowicie jest nim weksel in blanco, który swoją specyficzność zawdzięcza tylko częściowym wypełnieniem.

Weksel własny (sola)

Ten rodzaj dokumentu polega na tym, iż wystawca to jednocześnie dłużnik, który podpisując się pod wekslem, deklaruje bezwarunkową spłatę w wyznaczonym terminie określonej sumy należności na rzecz remitenta (wierzyciela).

Weksel trasowany (ciągniony)

Weksel trasowany, jak sugeruje nazwa, wystawiany jest przez trasanta, który tym samym wyraża na nim bezwarunkowe polecenie zapłaty ustalonej kwoty pieniężnej wskazanemu trasatowi na rzecz wierzyciela wekslowego w wyznaczonym terminie. Aby dokument ten zachował ważność, musi widnieć na nim podpis trasata (dłużnika).

Weksel in blanco

Weksel in blanco jako forma zabezpieczenia interesów jest najchętniej stosowany przy umowach pożyczek i kredytów.

Weksel in blanco określany jest również jako dokument niezupełny, gdyż nie zawiera wszystkich wymaganych przez prawo wekslowe elementów.

W praktyce oznacza to, że na wekslu zabraknąć może np. daty jego wystawienia. In blanco nie wyklucza także całkowicie niewypełnionego formularza, pod którym widnieje jedynie podpis dłużnika wekslowego.

W interesie wierzyciela natomiast mieści się przygotowanie tzw. deklaracji wekslowej, która jest odrębnym dokumentem, precyzującym warunki i zasady wypełnienia weksla in blanco.

Inaczej mówiąc – deklaracja wekslowa ustala, jakie czynniki mogą predysponować do wezwania dłużnika do zapłaty oraz maksymalną kwotę, która może zostać na nim umieszczona.

Suma wekslowa jest najczęściej brakującym elementem w przypadku weksli in blanco.

Strony stosunku wekslowego

Dokument wekslowy wystawiany jest przez trasanta, który na jego podstawie przyjął na siebie zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej (wierzytelności) na rzecz remitenta w określonym terminie.

Między stronami operacji wekslowej dochodzi do zawarcia swoistej umowy, a są nimi:

• remitent – to inaczej wierzyciel wekslowy, czyli osoba, której ma zostać wypłacone świadczenie z weksla,
• dłużnik wekslowy – druga strona zobowiązania. Ma on obowiązek zapłacić wskazaną w dokumencie kwotę w ustalonym terminie.

Dłużnikiem wekslowym może być:

– trasant, czyli wystawca weksla,

– trasat, czyli osoba, której trasant zleca zapłatę sumy wekslowej,

– akceptant, czyli trasat, który przyjął i zaakceptował weksel.

Ponadto w stosunku wekslowym mogą pojawić się także dłużnicy wtórni:

• awalista (poręczyciel wekslowy) – jest nim osoba, która poręczyła na wekslu zapłatę sumy wekslowej. Domyślnie odpowiada on za całość zobowiązania lub tylko za jego część – wówczas musi wyraźnie zapisać to na wekslu,
• indosant (żyrant) – jest nim osoba, która przenosi (za pomocą indosu) uprawnienia z weksla na inną osobę (indosata). W przypadku braku przeciwnego zastrzeżenia odpowiada ona za przyjęcie i za zapłatę sumy wekslowej.

Kto podpisuje weksel?

Podpis na wekslu ma nadzwyczaj istotne znaczenie, ponieważ to właśnie on decyduje o ważności dokumentu.

W przypadku weksla własnego pod dokumentem powinien zostać umieszczony podpis osoby zadłużonej, która równocześnie jest wystawcą weksla.

Gdy mówimy o wekslu trasowanym, podpis pod nim składa także wystawca – trasant, czyli ktoś, kto poleca dokonanie zapłaty trasatowi na rzecz remitenta oraz trasat.

Co ważne, podpis musi być własnoręczny. Musi też zawierać co najmniej nazwisko wystawcy. Gdy jest nim spółka, podpis składa osoba, która jest upoważniona do reprezentacji podmiotu (w tej sytuacji konieczne będzie również podbicie weksla firmową pieczęcią).

Zalety weksla

Weksel chroni interesy wierzyciela w najszerszy możliwy sposób, a bezwarunkowość tego dokumentu, zapewnia szybsze uzyskanie nakazu zapłaty w odróżnieniu od samej umowy.

Co więcej, gdy w grę wchodzi weksel, dłużnik posiada znacznie mniej możliwości co do złożenia sprzeciwu lub zarzutów do wyroku sądowego.

Warto również podkreślić, że weksel usprawnia proces odzyskania należności poprzez niemalże błyskawiczne otrzymanie przez sąd tytułu wykonawczego, dzięki któremu możemy skierować sprawę do komornika.

Ponadto weksel jest dla wierzycieli kolejną z możliwości dochodzenia swoich roszczeń z tego względu, iż mając go, mogą oni zlecić odzyskanie długu profesjonalnemu podmiotowi, jakim jest firma windykacyjna lub wystawić wierzytelność na giełdzie długów.

Porównaj oferty najlepszych firm windykacyjnych

Postaw na windykację

Niezależnie od tego, czy jako wierzyciel dysponujesz wekslem, czy też nie – zdecyduj się na windykację należności od dłużnika jak najszybciej od powstania zobowiązania.

Natychmiastowe podjęcie działań mających na celu odzyskanie pieniędzy, jest szczególnie ważne, ponieważ szanse na powodzenie maleją odwrotnie proporcjonalnie do mijającego czasu.

Aby maksymalnie zwiększyć skuteczność windykacji faktur, warto zlecić jej przeprowadzenie profesjonalnym firmom zewnętrznym, które przy wykorzystaniu szeregu narzędzi i strategii, są w stanie ściągnąć dług już na etapie pozaegzekucyjnym.

Co zawiera weksel?

Weksel jest papierem wartościowym, dlatego też wymagane jest, aby został on sporządzony w formie pisemnej. Aby dokument zachował ważność, prawo wekslowe wymienia precyzyjne elementy, które powinny być w nim zawarte, a należą do nich:

• nazwa dokumentu „weksel” w takim języku, w którym wystawiono papier wartościowy;
• bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej;
• dane osoby, która zobowiązuje się do zapłaty weksla (trasat) - może być nią zarówno wystawca dokumentu, jak i osoba trzecia;
• dane osoby, na rzecz której ma zostać dokonany zwrot sumy wekslowej;
• oznaczenie terminu płatności;
• określenie miejsca zapłaty;
• wskazanie daty i miejsca wystawienia weksla;
• własnoręczny podpis wystawcy weksla.

Trzeba mieć na uwadze, że brak jakiegokolwiek elementu unieważnia weksel. Wyjątkiem będzie termin i miejsce dokonania zapłaty, których nie trzeba wskazywać, wówczas, na mocy przepisów prawa wekslowego, weksel uważany jest za płatny za okazaniem w miejscu dokonania zapłaty czy miejscu zamieszkania trasata.

Klauzule wekslowe

Pomijając obowiązkowe elementy weksla, można w nim zawrzeć również dodatkowe informacje. Mowa o klauzulach wekslowych, których wyróżniamy 4 rodzaje, a każdy z nich wiąże się z odmiennym skutkiem dla stron weksla.

Klauzula skuteczna

Skutki wywołane za sprawą tego rodzaju klauzuli określone zostały w prawie wekslowym. Wyodrębniamy w tym przypadku 4 podtypy:

• klauzula domicylu, której umieszczenie pozwala wskazać osobę trzecią, odpowiedzialną za przyjęcie płatności sumy wekslowej;
• klauzula, która zakazuje dalszego zbywania weksla „nie na zlecenie”. Jej zapis wyznacza konkretne sytuacje, w których można przenieść prawa do weksla;
• klauzula bez odpowiedzialności za przyjęcie (bez obliga) polega na ograniczeniu przez indosanta odpowiedzialności za dokonanie płatności;
• klauzula wtórnikowa, która obowiązuje do wystawienia weksla wyłącznie w jednym egzemplarzu.

Klauzula obojętna

Umieszczenie jej na wekslu nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego. Takie zapisy uznaje się za niepisane, np. klauzula zwalniająca wystawcę weksla z odpowiedzialności za zapłatę czy klauzula wymagająca zapłaty w obcej walucie.

Klauzula zakazana

Zamieszczenie jej powoduje nieważność weksla. Weksel należy do zobowiązań bezwarunkowych, dlatego przykładem zakazanej klauzuli będzie pisemne uzależnienie spełnienia zobowiązania wekslowego od jakiegokolwiek warunku.

Klauzula pozawekslowa

Ma ona znaczenie tylko dla stosunków pozawekslowych. Do grupy zaliczana jest:

• klauzula waluty wskazująca, za jaki towar lub usługę wystawiono weksel,
• klauzula pokrycia określająca środki, z jakich trasat ma dokonać uregulowania należności,
• klauzula zawiadomienia pełniąca funkcję czysto informacyjną,
• klauzula powołująca, która wskazuje na rodzaj płatności, którą otworzył bank.

Kiedy weksel jest nieważny?

Jako że weksel stanowi interesującą alternatywę zabezpieczenia roszczeń, warto wiedzieć, kiedy traci on swoją ważność.

Podstawą do podważenia ważności weksla może być np. podejrzenie, iż złożony podpis został sfałszowany.

Protest wekslowy i regres

Protest wekslowy składa się zwykle z powodu odmowy przyjęcia weksla przez trasata lub odmowy zapłacenia sumy wekslowej. Może być on złożony wyłącznie u notariusza.

Poza tym przyczyną dla sporządzenia protestu może być m.in. brak daty przyjęcia dokumentu weksla, a także odmowa wydania oryginału weksla.

Protest wekslowy jest warunkiem dokonania regresu, czyli poszukiwania zwrotnego. Jedyna sytuacja, w której można ubiegać się o regres bez protestu, jest umieszczenie na wekslu klauzuli „bez protestu”.